“Om inclusie waar te maken, moeten we de basis van de samenleving anders benaderen”, schrijft Bert Putman, algemeen directeur van Oranje vzw.
De recente getuigenis van William Boeva doet stof opwaaien. In een Facebook-post haalde hij vooral sterk uit naar de media, en het beeld van mensen met een beperking dat ze neerzetten. Terecht, hij maakt een sterk punt. Daardoor lijk het debat nu echter vooral te gaan over programma’s als ‘Down the road’. Er ontstaat een welles-nietes discussie over of zulke programma’s goed of slecht zijn. Dat is jammer, want zijn boodschap gaat over zoveel meer. We moeten ons vooral afvragen waar de beperking juist zit. Bij de mensen? Of is het eigenlijk de samenleving die een beperking heeft? Om inclusie waar te maken, moeten we de basis van de samenleving anders benaderen. Het vraagt een grondige ingreep op het bestaande. Anders blijf je vooral symptomen bestrijden.
“Om inclusie waar te maken, moeten we de basis van de samenleving anders benaderen.”
Bert Putman
Iemand met een beperking lijkt tot last
We geven enkele – helaas echte – verhalen als voorbeeld.
Een jongen die extra ondersteuning nodig heeft wordt achteraan in de klas gezet met zijn rug naar de leerkracht, en zo geïsoleerd van de rest. Omdat het anders te lastig en zwaar is in een klas met overbelaste leerkrachten. Is de nood van die jongen dan het probleem? Of heeft ons onderwijssysteem een beperking?
Een vrouw met een beperking kan eigenlijk wel werken in het arbeidscircuit, maar kan daar als een vanzelfsprekendheid niet aan de slag. Is haar beperking dan het obstakel? Of het tempo en de torenhoge verwachtingen op onze arbeidsmarkt? En zo kunnen we nog heel wat voorbeelden geven.
We stellen helaas vast dat onze samenleving vandaag nog steeds niet in staat is om iedereen gelijkwaardig te behandelen. Om mensen met een beperking, of gelijk welke vorm van kwetsbaarheid, niet louter te benaderen als een probleem. Het woord kwetsbaar zegt het eigenlijk al. Kan je niet meedraaien in hoe we vandaag georganiseerd zijn, dan word je kwetsbaar. En krijg je een bepaald label. Of word je zelfs een last voor de samenleving.
In het programma ‘Laat’ kwam dat pas in de laatste minuut naar boven, in het interview met William Boeva. “Het probleem is het algemeen gevoel in onze maatschappij. Iemand met een beperking is tot last.” En daarmee vatte hij de essentie van zijn boodschap samen. Dat is het echte debat. Laat ons hopen dat zijn sterke stem vooral dat gesprek verder aanwakkert. Maar er is vooral nood aan een andere aanpak.
Pas het recept aan
Er gaat al jaren veel energie naar projecten die inclusie voor ogen hebben, maar we blijven hangen in de beweging op gang brengen. We zetten dingen op poten die kwetsbare mensen een plaats kunnen geven in wat al bestaat. In hoe onze samenleving vandaag georganiseerd is. Ze blijven dus als het ware een ‘toevoegsel’. Wat extra kruiden bij een bestaand recept, maar geen essentieel basisingrediënt. De vraag is of het bestaande recept niet radicaal moet aangepast worden. Er is een te grote groep mensen die uit de boot valt. De speedboot, zoals Dirk De Wachter deze tijdsgeest noemt. De huidige crisis zal die groep mensen alleen groter maken. De tijd is rijp om vooral die beperking aan te pakken, in plaats van te focussen op die van individuen.
Individuele zorg en ondersteuning blijven natuurlijk nodig. De kunst is om tegelijk aan een duurzaam, breder verhaal te bouwen. Wat je voor de een doet, kan evengoed voor een ander meerwaarde bieden. Of voor diegenen die in de toekomst volgen. Maar vooral, om de samenleving te versterken. Door mensen met elkaar te verbinden in de buurt. Dat doen wij door ons te bewegen in de buurt en op zoek te gaan naar kansen. Door ontmoeting te stimuleren. Zo brengen we bijvoorbeeld met het project ‘Sfeer op wielen’ – in Sijsele – de buurt dichter bij elkaar. Een ondernemer schenkt groenten, als vergoeding voor het werk die door mensen met een beperking (vanuit het aanbod ‘dagbesteding’) voor hem gebeurt. Samen met vrijwilligers wordt met deze groenten soep gemaakt. Die soep wordt dan samen met de deelnemers uit dagbesteding rondgebracht bij buren die nood hebben aan een babbel of een bezoekje. Een win-win voor iedereen, een sterker sociaal weefsel, en iedereen heeft een gelijkwaardige plek.
Solidariteit in plaats van liefdadigheid
Het vraagt veel creativiteit en flexibiliteit om je op die manier te bewegen in de maatschappij zoals die nu georganiseerd is. Wij geloven in een samenleving die sterk genoeg is om iedereen een volwaardige plek te geven. Waar iedereen kan bijdragen. Solidariteit is het hoofdingrediënt van dat recept. Een te individualistische samenleving zorgt echter voor verwarring tussen solidariteit en liefdadigheid. Terwijl er een fundamenteel verschil tussen de twee begrippen is. Solidariteit vertrekt van een gedeelde verantwoordelijkheid, van gelijkwaardigheid. Liefdadigheid vertrekt van een gever en een ontvanger. Hoe mooi het ook kan zijn, het bevestigt eigenlijk een vorm van ongelijkheid.
Aan een solidaire samenleving bouwen doe je in kleine, voorzichtige stapjes, maar evengoed met radicale keuzes om systemen te doorbreken. We moeten collectief anders kijken naar de samenleving. Anders kan je lang discussiëren, zonder aan échte inclusie te werken.
“Wij geloven in een samenleving die sterk genoeg is om iedereen een volwaardige plek te geven. Waar iedereen kan bijdragen. Solidariteit is het hoofdingrediënt van dat recept.”
Complex maar niet onmogelijk
Over één iets valt weinig te discussiëren: de weg naar een inclusieve samenleving is nog lang en complex. Elke opinie, elk programma, elk debat, elke kiezel die een bijdrage doet, heeft een meerwaarde. Maar inclusie gaat veel verder dan tolerantie. Het is veel meer dan een positieve beeldvorming van een groep mensen die we wel nog steeds een aparte plek toewijzen. Het is drempels wegwerken om die aparte plek te verbinden met de rest. Het is hen mee betrekken. In het gesprek, in het buurtleven, in de samenleving. Het is durven nadenken over een ander soort samenleving. Durven kiezen voor een grote sprong.
Laat ons dus vooral tijdens het discussiëren niet vergeten welke bestemming we willen bereiken. Laat ons samen werken aan de beperkingen van de samenleving. Wij doen met Oranje vzw alvast mee. Met kiezels, en over rotsblokken. Vanuit de hoop en het geloof dat iedereen onbeperkt moet kunnen samenleven.